بررسی تأثیر روند کاهش آب دریاچه ارومیه بر توسعه اقتصادی-اجتماعی روستاهای اطراف (مطالعه موردی: دهستان بکشلوچای شهرستان ارومیه)

دریاچه ارومیه بزگترین آبگیر دائمی موجود در غرب آسیا و بیستمین دریاچه بزرگ جهان است که از جهات مختلف دارای اهمیت می باشد. طی سالیان اخیر، این دریاچه با افت بحرانی تراز آب مواجه شده که این مسئله کاهش مساحت دریاچه و افزایش شوری آب آن را بدنبال داشته است. با بروز این بحران زیست محیطی باید منتظر وقوع انواع پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی در منطقه بود. از همین رو این تحقیق با هدف بررسی تأثیر روند کاهش آب دریاچه ارومیه بر توسعه اقتصادی - اجتماعی مناطق روستایی شهرستان ارومیه انجام گرفته و راهکارهای نجات دریاچه نیز تبیین گردید. روش تحقیق بصورت توصیفی - پیمایشی بوده و از دو شیوه اسنادی و میدانی برای جمع آوری اطلاعات استفاده شد. روایی محتوایی پرسشنامه با استفاده از نظرات متخصصان، تأیید و جهت تعیین پایایی از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد (بالای 7/0) که نشان از پایا بودن ابزار اندازه گیری داشت. جامعه آماری اول و دوم تحقیق حاضر را به ترتیب سرپرستان خانوارهای روستایی و کارشناسان مستقر در سازمان ها و ادارات دخیل در مدیریت پارک ملی دریاچه ارومیه در دو استان آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی تشکیل دادند. برای انتخاب نمونه از جامعه آماری اول، ابتدا فاصله مرکز تمام دهستان های شهرستان ارومیه از خط ساحلی دریاچه مشخص گردیده و در نهایت دهستان بکشلوچای بعنوان نزدیک ترین دهستان به دریاچه ارومیه که دارای بالاترین جمعیت نیز می باشد انتخاب گردید. حجم نمونه برای هر دو جامعه با استفاده از فرمول کوکران تعیین (جامعه اول 200 و جامعه دوم 115 نفر) و از طریق روش انتساب متناسب بین طبقات مختلف جامعه آماری تقسیم شده و پرسشنامه ها بصورت تصادفی بین پاسخ دهندگان توزیع گردید. نتایج حاصل از داده های اسنادی نشان داد که با ادامه روند خشک شدن دریاچه ارومیه بر تعداد روستاهای خالی از سکنه افزوده شده و همچنین میزان ورود گردشگر به منطقه بطور چشمگیری کاهش یافته، ولی وضعیت کشاورزی منطقه تحت تأثیر این پدیده قرار نگرفته و همواره در حال توسعه بوده است. نتایج تحقیق در سطح خانوارهای روستایی نشان داد با خشک شدن دریاچه، مشاغل وابسته به حیات دریاچه و درآمد آن کاهش یافته، ارزش اقتصادی اراضی کشاورزی تنزل یافته و تنوع کشت در این اراضی از بین رفته است. همچنین میزان آبدهی چاه ها و قنوات در سطح دهستان کاهش یافته و تولید آرتمیای دریاچه نیز بطور قابل توجهی تنزل یافته است. از دیدگاه پاسخ دهندگان، روند خشک شدن دریاچه ارومیه باعث بروز پیامدهای اجتماعی مانند کاهش میزان رضایت از محیط زندگیِ روستایی و افزایش انگیزه مهاجرت، کاهش امنیت و مشارکت اجتماعی بین اهالی، بی اعتمادی و بدبینی نسبت به مسئولین دولتی و استانی و تهدید سلامت جسمی و روحی - روانی افراد شده است. یافته های تحقیق همچنین نشان داد که خشک شدن دریاچه تأثیر چندانی در کاهش تولیدات کشاورزی نداشته و میزان مشارکت افراد در طرح های عمرانی و خدماتی در روستا نیز تحت تأثیر قرار نگرفته است. بر اساس نتایج پژوهش حاضر در رابطه با راهکارهای نجات دریاچه ارومیه می توان گفت کارشناسان دو استان معتقدند که با تعیین تکلیف بهره برداری های غیرقانونی از منابع آب های زیرزمینی از طریق چاه ها، توقف پروژه های سدسازی در حوضه آبریز دریاچه، جلوگیری از توسعه خارج از ظرفیت کشاورزی و ممانعت از برداشت بی رویه از جریانات سطحیِ منتهی به دریاچه، می توان گام هایی اساسی در جهت بهبود وضعیت کنونی دریاچه برداشت. واژه های کلیدی: دریاچه ارومیه، توسعه اقتصادی، توسعه اجتماعی، مناطق روستایی، شهرستان ارومیه.